5 Min Read
आजच्या वेगवान जीवनशैलीमुळे आरोग्याच्या समस्या झपाट्याने वाढताना दिसतात. त्यापैकी एक महत्त्वाची आणि सर्वसामान्य समस्या म्हणजे हाय ब्लड प्रेशर किंवा उच्च रक्तदाब. हा विकार सुरुवातीला साधा वाटला तरी दुर्लक्ष केल्यास तो हृदयविकार, स्ट्रोक, किडनीचे आजार आणि इतर गंभीर समस्या निर्माण करू शकतो. म्हणूनच उच्च रक्तदाबाची योग्य माहिती, त्याची लक्षणे, कारणे आणि नियंत्रणाचे उपाय प्रत्येकाने समजून घेणे गरजेचे आहे.
Synopsis
उच्च रक्तदाब म्हणजे काय?
रक्तदाब म्हणजे आपल्या हृदयाने रक्त पंप करताना रक्तवाहिन्यांच्या भिंतींवर पडणारा दाब. सामान्य रक्तदाबाचे प्रमाण साधारणतः 120/80 mmHg इतके धरले जाते.
-
वरचा आकडा (Systolic) – हृदय आकुंचन पावताना येणारा दाब
-
खालचा आकडा (Diastolic) – हृदय सैल होताना येणारा दाब
जर हा दाब वारंवार 140/90 mmHg पेक्षा जास्त राहिला, तर त्याला उच्च रक्तदाब म्हटले जाते.
उच्च रक्तदाबाची प्रमुख लक्षणे
सुरुवातीच्या टप्प्यात उच्च रक्तदाबाची लक्षणे फारशी जाणवत नाहीत. त्यामुळे त्याला “सायलेंट किलर” असे संबोधले जाते. तरी काही रुग्णांमध्ये खालील लक्षणे दिसून येऊ शकतात:
-
सतत डोकेदुखी होणे – विशेषतः डोक्याच्या मागच्या भागात
-
चक्कर येणे व अशक्तपणा – रक्तदाब वाढल्यावर अचानक असंतुलन जाणवते
-
डोळ्यांत धूसर दिसणे – रक्तदाब डोळ्यांच्या रक्तवाहिन्यांवर परिणाम करतो
-
छातीत दुखणे किंवा धडधड वाढणे
-
श्वास घेण्यास त्रास होणे
-
कानात सतत आवाज किंवा शीळ वाजल्यासारखे वाटणे
-
वारंवार थकवा व झोपेचा अभाव
ही लक्षणे नेहमीच उच्च रक्तदाबामुळेच येतात असे नाही. पण ती वारंवार दिसल्यास तपासणी आवश्यक आहे.
उच्च रक्तदाब कशामुळे होतो?
उच्च रक्तदाबाचे कारणे अनेक आहेत. काही कारणे बदलता येतात, तर काही आपल्या नियंत्रणाबाहेर असतात.
नियंत्रणात असणारी कारणे:
-
तणाव आणि चिंता – ऑफिसचे काम, आर्थिक तणाव, वैयक्तिक समस्या
-
अति मीठ सेवन – चटपटीत, जंक फूडमध्ये जास्त मीठ असते
-
जास्त वजन (स्थूलपणा) – चरबीमुळे हृदयावर ताण येतो
-
व्यायामाचा अभाव – हालचाल कमी झाल्याने रक्तदाब वाढतो
-
धूम्रपान व मद्यपान – रक्तवाहिन्या अरुंद होतात
नियंत्रणाबाहेरील कारणे:
-
अनुवंशिकता – कुटुंबात उच्च रक्तदाब असेल तर धोका अधिक
-
वय वाढणे – वयानुसार रक्तवाहिन्यांची लवचिकता कमी होते
-
इतर आजार – किडनीचे विकार, थायरॉईड विकार, हार्मोनल बदल
उच्च रक्तदाबाचे दुष्परिणाम
उच्च रक्तदाब दीर्घकाळ दुर्लक्षित राहिला, तर शरीरावर गंभीर परिणाम होतो:
-
हृदयविकाराचा झटका (Heart Attack) – रक्तदाबामुळे हृदयाला पुरवठा होणाऱ्या रक्तवाहिन्या अरुंद होतात.
-
ब्रेन स्ट्रोक – मेंदूमध्ये रक्तपुरवठा बंद होऊ शकतो.
-
किडनी फेल्युअर – रक्तदाब वाढल्याने किडनीचे कार्य बिघडते.
-
डोळ्यांचे आजार – डोळ्यांच्या रक्तवाहिन्यांना हानी पोहोचते, अंधत्व येऊ शकते.
-
डिमेन्शिया व स्मरणशक्ती कमी होणे – मेंदूवर दीर्घकालीन परिणाम होतो.
उदा. : एका 45 वर्षीय व्यक्तीने सतत डोकेदुखी व थकवा दुर्लक्षित केला. नंतर तपासणी केली असता त्यांचा रक्तदाब 170/110 mmHg निघाला. उपचार न घेतल्यास त्यांना स्ट्रोकचा धोका संभवला असता.
उच्च रक्तदाब कसा कमी करायचा?
जीवनशैलीतील बदल:
-
मीठाचे सेवन कमी करा – दिवसाला ५ ग्रॅमपेक्षा कमी
-
संतुलित आहार घ्या – हिरव्या भाज्या, फळे, डाळी, संपूर्ण धान्य
-
व्यायाम करा – दररोज ३० मिनिटे चालणे, सायकलिंग, योगा
-
वजन नियंत्रणात ठेवा – बीएमआय २५ च्या आत
धूम्रपान-मद्यपान टाळा
-
योग्य झोप घ्या – किमान ७–८ तास
-
तणावमुक्त राहा – ध्यान, प्राणायाम, छंद जोपासणे
वैद्यकीय उपचार:
-
डॉक्टरांच्या सल्ल्याने नियमित औषधे
-
ब्लड प्रेशर मॉनिटरिंग
-
वर्षातून किमान एकदा पूर्ण शरीर तपासणी
उच्च रक्तदाबाची तपासणी कधी करावी?
-
वय ३० वर्षांनंतर दरवर्षी तपासणी
-
कुटुंबात इतिहास असल्यास २५ नंतरच तपासणी सुरू करावी
-
डोकेदुखी, चक्कर, छातीत दुखणे अशी लक्षणे असल्यास त्वरित तपासणी
योग्य उपचारासाठी कुठे जावे?
उच्च रक्तदाबासाठी तज्ज्ञ डॉक्टर व आधुनिक सुविधा असलेले रुग्णालय निवडणे महत्त्वाचे आहे. मणिपाल हॉस्पिटल पुणे येथे अनुभवी हृदयरोगतज्ज्ञ रुग्णांच्या वैयक्तिक स्थितीनुसार योग्य मार्गदर्शन करतात.
वेळेवर निदान, आधुनिक तपासण्या आणि रुग्ण-केंद्रित सेवा यामुळे येथे उच्च रक्तदाबाचे उपचार यशस्वीरीत्या केले जातात. त्यामुळे जर तुम्हाला किंवा तुमच्या प्रियजनांना ही समस्या असेल, तर त्वरित मणिपाल हॉस्पिटल पुणे येथे संपर्क साधावा.
उच्च रक्तदाब हा आजार फक्त वयानुसार होतो असा समज चुकीचा आहे. हा विकार तरुणांमध्येही दिसतो. त्यामुळे नियमित तपासणी, योग्य आहार, व्यायाम आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्य काळजी घेतल्यास हा विकार नियंत्रणात ठेवता येतो आणि आरोग्यदायी जीवन जगता येते.
FAQ's
नाही, पण जीवनशैलीतील बदल व औषधांमुळे तो नियंत्रणात ठेवता येतो.
सकाळी उठल्यानंतर व रात्री झोपण्यापूर्वी तपासणे योग्य.
होय, जास्त प्रमाणात घेतल्यास रक्तदाब वाढू शकतो.
होय, विशेषतः स्थूलपणा, तणाव किंवा अनुवंशिकतेमुळे.
नियमित व्यायाम, कमी मीठ, संतुलित आहार व तणावमुक्त जीवनशैली.
Share this article on:
