हृदयविकाराचा झटका: लक्षणे आणि कारणे

हृदयविकाराचा झटका म्हणजे काय?

हृदयाला कार्य करण्यासाठी रक्तपुरवठा करणाऱ्या कोरोनरी धमन्यांमध्ये (Coronary Arteries) चरबी, कोलेस्टेरॉल किंवा रक्तातील घटक साचून अडथळा निर्माण होतो. हा अडथळा म्हणजे प्लॅक (Plaque). प्लॅक फुटल्यास रक्ताचा गुठळा तयार होतो आणि रक्तप्रवाह थांबतो. अशावेळी हृदयाच्या स्नायूंना प्राणवायू मिळत नाही आणि त्या पेशी मरू लागतात. हीच अवस्था म्हणजे हृदयविकाराचा झटका.

हृदयविकाराची लक्षणे आणि सुरुवातीची चिन्हे

हृदयविकाराचा झटका अचानक येतो, परंतु त्याआधी शरीर काही संकेत देत असते. या हृदयविकाराची सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे अत्यंत आवश्यक आहे:

• छातीत तीव्र वेदना, दाब किंवा जळजळ जाणवणे

• वेदना डाव्या हातात, खांद्यावर, जबड्यात किंवा मानेला जाणे

• श्वास घेण्यास त्रास होणे

• घाम येणे, मळमळ किंवा उलट्या होणे

• अचानक चक्कर येणे किंवा अशक्तपणा जाणवणे

• सतत थकवा किंवा अस्वस्थता

ही लक्षणे दिसल्यास ती साधी गॅस्ट्रिक समस्या नाहीत – ती हृदयविकाराचा झटका येण्याची सुरुवात असू शकते.

हृदयविकाराचा झटक्याची मुख्य लक्षणे

हृदयविकाराचा झटका अचानक येतो असे समजले जाते, पण प्रत्यक्षात काही तास आधी किंवा काही दिवस आधी शरीर काही संकेत देत असते. खालील लक्षणे सर्वसाधारणपणे दिसतात:

1. छातीत वेदना किंवा दडपण

• हृदयविकाराच्या झटक्याचे सर्वात सामान्य लक्षण म्हणजे छातीत तीव्र वेदना, जळजळ किंवा दडपण.

• ही वेदना डाव्या हातात, खांद्यामध्ये, पाठीमध्ये किंवा मानेला पसरू शकते.

• काहीवेळा वेदना हलक्या प्रमाणात असतात म्हणून लोक त्याकडे दुर्लक्ष करतात.

2. श्वास घ्यायला त्रास होणे

• झटक्याच्या वेळी छातीत जडपणा जाणवतो आणि श्वास घेणे कठीण होते.

3. घाम येणे

• थंड घाम अचानक फुटतो.

• हा घाम ताणामुळे किंवा गरमीमुळे नसून शरीरातील रक्तपुरवठा बिघडल्याने येतो.

4. मळमळ आणि उलटी

• हृदयविकाराच्या झटक्यावेळी काही रुग्णांना पोटात अस्वस्थता, मळमळ किंवा उलटी होऊ शकते.

• हे लक्षण विशेषतः महिलांमध्ये आणि वृद्धांमध्ये जास्त आढळते.

5. चक्कर येणे आणि थकवा

• अचानक डोके हलके वाटणे, चक्कर येणे, कमजोरी जाणवणे हेही लक्षणे असू शकतात.

6. पोटदुखी किंवा छातीखालील त्रास

• काहीवेळा रुग्णाला पोटदुखी, आम्लपित्तासारखा त्रास होतो. त्यामुळे तो गॅसची समस्या आहे असे वाटून चुकीचा अंदाज बांधला जातो.

हृदयविकाराचा झटका होण्याची मुख्य कारणे

1. अॅथेरोस्क्लेरोसिस (धमन्यांमध्ये अडथळा)

• रक्तवाहिन्यांमध्ये चरबी, कोलेस्टेरॉल आणि इतर पदार्थ जमा होऊन प्लॅक तयार होतो.

• हा प्लॅक फुटल्यास रक्तप्रवाह बंद होतो.

2. उच्च रक्तदाब (Hypertension)

• सतत जास्त रक्तदाब असल्यामुळे धमन्यांवर ताण येतो.

• धमन्यांची भिंत कमकुवत होऊन अडथळा निर्माण होण्याचा धोका वाढतो.

3. उच्च कोलेस्टेरॉल

• शरीरात LDL (वाईट कोलेस्टेरॉल) वाढल्यास रक्तवाहिन्या अरुंद होतात.

• परिणामी हृदयाकडे जाणारा रक्तप्रवाह अडखळतो.

4. मधुमेह (Diabetes)

• मधुमेहामुळे रक्तवाहिन्या जास्त नुकसानग्रस्त होतात.

• त्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येण्याची शक्यता दुप्पट होते.

5. धूम्रपान आणि मद्यपान

• धूम्रपान केल्याने रक्तातील ऑक्सिजन कमी होतो आणि धमन्यांना हानी पोहोचते.

• मद्यपान देखील रक्तदाब व कोलेस्टेरॉल वाढवते.

6. ताणतणाव

• सतत मानसिक ताण, चिंता, झोपेचा अभाव यामुळे हृदयावर अतिरिक्त ताण येतो.

• अचानक राग येणे किंवा भावनिक ताण आल्यानेही झटका येऊ शकतो.

7. स्थूलपणा आणि व्यायामाचा अभाव

• लठ्ठपणामुळे रक्तदाब, कोलेस्टेरॉल आणि मधुमेहाचा धोका वाढतो.

• बसून राहण्याची सवय (Sedentary Lifestyle) हृदयासाठी धोकादायक आहे.

8. आनुवंशिक कारणे

• कुटुंबामध्ये आधीच हृदयविकार असलेल्या व्यक्ती असल्यास झटका येण्याची शक्यता जास्त असते.

हृदयविकाराचा झटका टाळण्यासाठी काय करावे?

• संतुलित आहार घ्या – तेलकट, जंक फूड कमी करून फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्ये खा.

• नियमित व्यायाम करा – दररोज किमान 30 मिनिटे चालणे, योगा किंवा हलका व्यायाम हृदयासाठी उत्तम आहे.

• धूम्रपान व मद्यपान टाळा – या सवयी हृदयासाठी घातक आहेत.

• ताण कमी करा – ध्यान, प्राणायाम किंवा छंद जोपासून मन शांत ठेवा.

• आरोग्य तपासणी करा – रक्तदाब, साखर, कोलेस्टेरॉल यांची नियमित तपासणी करा.

• औषधोपचार सुरू ठेवा – डॉक्टरांनी सांगितलेल्या औषधांचे सेवन वेळेवर करा.

अत्यंत आवश्यक असल्यास मणिपाल हॉस्पिटल पुणे (Manipal Hospital Pune) मध्ये तज्ज्ञ कार्डियोलॉजिस्ट्सच्या मार्गदर्शनाखाली हृदयविकाराच्या झटक्याचे प्रतिबंध आणि उपचार घेता येतात.

हृदयविकाराचा झटका आल्यास तातडीने काय करावे?

• त्वरित 108 किंवा स्थानिक आपत्कालीन रुग्णवाहिका सेवा बोलवा.

• रुग्णाला शांत ठेवा आणि हालचाल कमी करा.

• जर डॉक्टरांनी आधी Aspirin घेण्याचा सल्ला दिला असेल तर ती औषध द्या.

• ऑक्सिजनची सोय असल्यास रुग्णाला लावा.

• रुग्णालयात पोहोचण्यापूर्वी वेळ वाया घालवू नका.

हृदयविकाराची चिन्हे आणि लक्षणे – डॉक्टरांकडे कधी जावे?

• सतत छातीत जळजळ किंवा दाब

• श्वास घ्यायला त्रास होणे, विशेषतः चालताना

• असामान्य थकवा, झोपेत घाम येणे

• हृदयाची धडधड वाढणे किंवा अनियमित होणे

 ही लक्षणे आढळल्यास विलंब न करता त्वरित डॉक्टरांकडे जा किंवा जवळच्या आपत्कालीन विभागाशी संपर्क साधा.

निष्कर्ष

हृदयविकाराचा झटका ही गंभीर अवस्था आहे. योग्य वेळी लक्षणे ओळखून तातडीने उपचार घेतल्यास जीव वाचवता येतो. असंतुलित जीवनशैली, ताण, धूम्रपान, मधुमेह आणि उच्च रक्तदाब ही त्याची प्रमुख कारणे आहेत. नियमित व्यायाम, संतुलित आहार आणि वेळोवेळी तपासणी करून हा धोका कमी करता येतो. लक्षात ठेवा – “वेळेत घेतलेली खबरदारी हाच हृदयाचा खरा बचाव आहे.”

हृदयविकाराच्या झटक्यांबाबत अधिक माहिती, तपासणी व उपचारांसाठी मणिपाल हॉस्पिटल पुणे (Manipal Hospital Pune) येथे तज्ज्ञ डॉक्टरांकडून सल्ला घेणे नेहमीच सुरक्षित आणि योग्य ठरते.